Íîâîñòè
>> Ïðåññ-ðåëèçû
Àíãëèéñêèé | Àçåðáàéäæàíñêèé
XƏZƏR
EKOLOJI PROGRAMI, EKOTOKSIKOLOGIYA LAYIHƏSI
"Kimyәvi çirklәnmә,
xroniki xәstәliklәr vә insan fәaliyyәti nәtiñәsindә Xәzәr Dәnizinin suları çox
pis vәziyyәtdәdir" bu bәyanatla Ekotoksun (ECOTOX) alimlәri çıxış
etdi.
Get-gedә azalan nәrә
balığı vә digәr kommersiya balıqlarının tutulmasının azalması, elәcә dә su
itlәrinin böyük ölüm göstәricilәri hәm regional, hәm dә qlobal hәcmdә Xәzәr
dәninzinin eko sistemi vә insan sağlamlığı haqqında böyük narahatlıqlar
doğurmaqdadır.
Son iki il әrzindә Xәzәr
dәnizi sahillәrindә tapılmış minlәrlә su itlәrinin ölümü DDT-nin yüksәk
konsentrasiyası ilә izah olunur. Bu kәnd tәsәrrüfatı pestisidinin mövcudluğu
eyni sәviyyәdә balıqlarda vә dәniz dibindә dә tapılmışdır. Bu, Xәxәr Ekoloji
Proqramı çәrçivәsindә işlәyәn Ekotoksikologiya Layihәsinin hәm reqional hәm dә
beynәlxalq alimlәri tәrәfindәn aşkar edilmiş әn başlıca nailiyyәt olmuşdur.
2000 vә 2001-ci illәrdә
müşahidә olunan su iti üzrә qeyri-adi ölüm göstәricisi içtimaiyyәtin böyük
marağına sәbәb oldu vә әsaslı tәdqiqatların başlananması tәşәbbüsünü irәli
sürdü. Alimlәr heyvanlәrın ölümünә sәbәb olan әn başlıca sәbәbi dә müәyyәn
etmişlәr - bu it vәbası infeksiyası idi, vә mәhz bu infeksiya son illәr әrzindә
böyük hәcmdә digәr su mәmәvilәrin ölümünә sәbәb olmuşdur. Bundan әlavә PCB vә
DDT kimi kimyavi maddәlәr elәcә dә ağır metallar su itinin hüceyrәlәrindә
tapılmışdır. Xüsusilә dә bәzi heyvanlarda tapılmış DDT sәviyyәsi indiyә qәdәr
müәyyәn edilmiş әn yüksәk göstәrici idi. Mәlumdur ki, bu sәviyyәdә olan kimyavi
maddәlәr immun sistemini zәiflәdәrәk bir çox xәstәliklәr törәdir vә nәticә
etibarı ilә reqional sәviyyәdә insan sağlamlığına da böyük tәsir göstәrir. Su
itinin böyük ölüm göstrәricilәrin üçüncü sәbәbi isә xüsusilәdә Iran sahillәrindә
müşahidә olunan balıq tutulması ilә bağlıdır. Su itlәri ya balıq toruna düşәrәk
tәlәf olmuşdur, ya da balıqçılar tәrәfindәn öldürülmüşdür.
Su itlәri üzrә Alimlәr
qrupunun Lideri Dr. Syu Vilsin demişdir: "Xәzәr su itinin durumu bizi çox
narahat edir, vә o, Tәbiәtin Mühafizәsi üzrә Beynәlxalq Ittifaqda xәta altında
olan heyvanlar sırasındadır. Bu mәmәvi növü reqionda çox unikaldır vә biz
populyasiyanın sayını bilmәdiyimizә görә bütün tәhlükәlәrin tәsirini müәyyәn
etmәk çox çәtindir."
Ekotoksun (ECOTOX) Bakıda
(Azәrbaycan) keçirilmiş seminarında nәrә balığının da populyasiyasının dramatik
azalması mәsәlәsi nәzәrdәn keçirilmişdir. әn böyük sәbәblәr arasında
brakonyerlik durur, amma çirklәnmә dә tәsir edәn amillәrdәn biri ola bilәr vә bu
da insan sağlamlığına böyük tәhlükә törәdә bilәr. Amma hal-hazırda davam edәn
toksikoloñi tәdqiqatın nәticәlәri növbәti aylar әrzindә ayırd edilmәyәnә gәdәr
nәsә demәk çәtindir.
Ekotoksikoloñi tәdqiqatın
nәzәrdәn keçirtdiyi üçüncü element sümüklü balıqlarda xәstәlik vә çirklәnmә idi
vә burada üç balıqda külmә, kilkә vә xuluda müşahidәlәr aparılmışdır. 500-dәn
çox balıq üzәrindә hәm daxili, hәm dә xarici anomaliyalar nәzәrdәn keçirilmiş vә
analiz olunmuşdur. Nәtcñә etibarılә üç әsas nöqtә müәyyәn edilmişdir: birincisi,
Abşeron yarım-adasının cnubunda Azәrbaycnda, böyük neft çirklәnmәsinә görә
nәzәrә çarpır; ikinci - Iranın cәnubi sahilin mәrkәzi hissәsindә yüksәk
orqanoxlonin çirklәnmәsi müşahidә olunur; üçüqncü nöqtәdә isә, Ural çayının
deltasındı Kazaxstanda daha çox tәdqiqatın aparılmasına ehtiyac duyulur.
Bütün bu nәticәlәr beş
Xәzәryanı ölkәdәn olan alimlәrin elәcә dә xarici mütәxәssislәrin üç il әrzindә
birgә әmәkdaşlığı nәticәsindә әldә olunmuşdur. Tәdqiqat Yaponiyanın Böyük Hәcmli
Tәdqiqatlar Fondu tәrәfindәn Dünya Bankı vasitәsilә maliyyәlәşdirilmişdir. Iki
günlük seminarda 40 - dan artıq alim, vә Azәrbayñanın Ekologiya vә Tәbii
Ehtiyatlar Nazirliyi, Dünya Bankı, Yaponiya Sәfirliyi, neft sәnayesi vә tәbiәti
mühafizә qruplarının nümayәndәlәri iştirak etmişlәr.
Əlavә informasiya üçün
әlaqә saxlayın:
Dr. Deyvid Obri, Xәzәr
Ekoloji Proqramı
Email: daubrey@caspian.in-baku.com
Tel:
971785, otaq 108, 40, Hökumәt Binası, Bakı Azәrbaycan
© 2005 Caspian Sea Environment | #63, Golestan Alley, Valiasr Avenue, 1966733413, Tehran, I.R. Iran
Tel. No.: (+ 9821) 22059574; 22042285; 22042935 | Fax No.: (+ 9821) 22051850
E-Mail: CEP.PCU@UNDP.ORG
